«Η Κρίση της Πατρότητας και η Αλλαγή της Πολιτισμικής Αντίληψης στην Ευρώπη»
“The Crisis of Fatherhood and the Shift in Cultural Perceptions in Europe (Attachement)
Η συμμετοχή και η ενεργός παρουσία του πατέρα στη ζωή του παιδιού είναι από τους πιο καθοριστικούς παράγοντες για την ανάπτυξη όχι μόνο της νοημοσύνης αλλά και της συναισθηματικής σταθερότητας και της αυτοεκτίμησης. Η σχέση αυτή ξεπερνά το γενετικό υπόβαθρο, καθώς ο πατέρας λειτουργεί και ως μοντέλο ρόλου που το παιδί μπορεί να μιμηθεί και να εμπνευστεί, επηρεάζοντας καθοριστικά την αντίληψη του εαυτού και των δυνατοτήτων του.
Η εμπλοκή του πατέρα στην εκπαίδευση του παιδιού συνδέεται με υψηλότερες επιδόσεις στα σχολικά μαθήματα, ειδικά σε περιοχές που απαιτούν λογική και συγκέντρωση, όπως τα μαθηματικά και οι φυσικές επιστήμες. Αυτό συμβαίνει επειδή ο πατέρας συχνά ενθαρρύνει την επίλυση προβλημάτων, την κριτική σκέψη και τη συστηματική προσέγγιση των προκλήσεων, χαρακτηριστικά που ενισχύουν το IQ του παιδιού σε πρακτικό επίπεδο.
Παράλληλα, η ενεργή συμμετοχή του πατέρα δημιουργεί ένα ασφαλές πλαίσιο όπου το παιδί αισθάνεται ότι υπάρχει κάποιος που το υποστηρίζει και το προστατεύει, ενώ ταυτόχρονα αναγνωρίζει την αξία του και τη μοναδικότητά του. Αυτή η συναισθηματική ασφάλεια επιτρέπει στο παιδί να εξερευνά με θάρρος, να αποτυγχάνει χωρίς φόβο και να μαθαίνει από τα λάθη του, στοιχεία που αποτελούν θεμέλια για τη γνωστική ανάπτυξη και την αυτοπεποίθηση.
Η έννοια της ύπαρξης και της αποδοχής από τον πατέρα διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην ψυχολογική και γνωστική εξέλιξη του παιδιού. Όταν ο πατέρας δείχνει ενδιαφέρον, δίνει προσοχή και συμμετέχει ενεργά, το παιδί αποκτά αίσθημα αξίας και σκοπού, που με τη σειρά του ενισχύει την επιθυμία για μάθηση και ανάπτυξη. Η έλλειψη αυτής της αποδοχής μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη αυτοεκτίμηση, αποθάρρυνση και, τελικά, σε χαμηλότερες γνωστικές επιδόσεις.
Επιπλέον, η παρουσία πατέρα ως πρότυπο λογικής και οργάνωσης προσφέρει στα παιδιά ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο μαθαίνουν να διαχειρίζονται το χρόνο, να θέτουν στόχους και να ακολουθούν κανόνες, γεγονός που συμβάλλει έμμεσα αλλά ουσιαστικά στην καλλιέργεια υψηλότερου IQ. Ταυτόχρονα, μέσα από αυτή τη σχέση, το παιδί αναπτύσσει κοινωνικές δεξιότητες, όπως η επικοινωνία και η συνεργασία, που είναι απαραίτητες για την ακαδημαϊκή και προσωπική επιτυχία.
Συνολικά, η σχέση του παιδιού με τον πατέρα του λειτουργεί ως πυξίδα τόσο για τη νοητική όσο και για τη συναισθηματική του πορεία. Δεν είναι απλώς ένας παράγοντας «κλειδί», αλλά το ζωντανό υπόβαθρο πάνω στο οποίο το παιδί χτίζει το αίσθημα της ταυτότητάς του, της αξίας του και της δυνατότητάς του να κατακτήσει τους στόχους του.
Παρά την επιστημονική τεκμηρίωση της σπουδαιότητας της παρουσίας του πατέρα, η σύγχρονη κοινωνία αναπτύσσει μία καταστροφική κουλτούρα απέναντι στον πατέρα ως γονέα. Η θεσμική πρόοδος στον τομέα της ισότητας των φύλων είναι αδιαμφισβήτητη, αλλά ταυτόχρονα ο θεσμός της επιμέλειας φέρει έντονα τα σημάδια εμφυλων στερεοτύπων. Ο πατέρας συχνά αντιμετωπίζεται ως δευτερεύων ή και ύποπτος φορέας φροντίδας, με το φύλο να λειτουργεί ως τεκμήριο μειονεξίας, παρά τα στοιχεία που δείχνουν ότι οι μητέρες κακοποιούν σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό.
Τα μέσα ενημέρωσης και οι πολιτικές που προωθούν την ισότητα συχνά εστιάζουν σε αρνητικά παραδείγματα πατρικής συμπεριφοράς, αγνοώντας τη συντριπτική πλειονότητα των θετικών και εποικοδομητικών σχέσεων πατέρα-παιδιού. Αυτό το φαινόμενο, ενισχυμένο από θεωρίες και πολιτικές που προέρχονται από φορείς όπως το Ινστιτούτο Ισότητας των Φύλων (EIGE), το Υπουργείο Οικογένειας, το Υπουργείο Δικαιοσύνης και άλλες ευρωπαϊκές και εθνικές αρχές, δημιουργεί μία μονομερή και στρεβλή εικόνα που πλήττει την εμπιστοσύνη και τον ρόλο του πατέρα.
Η περιθωριοποίηση αυτή δεν έχει μόνο κοινωνικό αλλά και ψυχολογικό κόστος. Τα παιδιά που στερούνται την ενεργή παρουσία του πατέρα, είτε λόγω κοινωνικών στερεοτύπων είτε λόγω θεσμικών αποκλεισμών, παρουσιάζουν συχνά χαμηλότερη αυτοεκτίμηση, αυξημένα συναισθηματικά και συμπεριφορικά προβλήματα και μειωμένες γνωστικές επιδόσεις. Η απουσία αυτή επιδεινώνεται από την έλλειψη ισότιμων πολιτικών που να προάγουν την κοινή γονική μέριμνα και την αναγνώριση της σημασίας της παρουσίας και των δύο γονέων στη ζωή του παιδιού.
Ο ρόλος του πατέρα στην ανάπτυξη της νοημοσύνης και της συναισθηματικής ασφάλειας του παιδιού: μια κρίσιμη σχέση υπό απειλή
Η ανάπτυξη της νοημοσύνης και της συναισθηματικής ασφάλειας στα παιδιά είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης πολλών παραγόντων, μεταξύ των οποίων η παρουσία και η ποιότητα της σχέσης με τον πατέρα αποτελεί ένα σημαντικό, αλλά συχνά υποτιμημένο, στοιχείο. Η επιστημονική έρευνα υπογραμμίζει ότι η ενεργή συμμετοχή του πατέρα στη ζωή του παιδιού συμβάλλει ουσιαστικά στην ενίσχυση του IQ και στην οικοδόμηση μιας ασφαλούς συναισθηματικής βάσης. Παρόλα αυτά, σε πολλές κοινωνίες, και ιδιαίτερα στα μέσα ενημέρωσης και σε ορισμένες θεσμικές δομές, ο ρόλος του πατέρα έχει απαξιωθεί ή ακόμη και στιγματιστεί, δημιουργώντας μια καταστροφική κουλτούρα που υπονομεύει την ισότιμη συμμετοχή του στην ανατροφή.
Η θετική σχέση με τον πατέρα σχετίζεται άμεσα με υψηλότερες γνωστικές επιδόσεις των παιδιών, ειδικά σε τομείς που απαιτούν κριτική σκέψη, επίλυση προβλημάτων και αυτοπειθαρχία. Η πατρική παρουσία κατά τα σχολικά χρόνια δίνει στα παιδιά την αίσθηση της ασφάλειας, αλλά και της προτροπής να εξερευνούν και να αναπτύσσουν τις νοητικές τους ικανότητες. Σε αντίθεση, η απουσία ή η παραμέληση από την πλευρά του πατέρα σχετίζεται με μειωμένη αυτοεκτίμηση, συναισθηματικές δυσκολίες και πτώση στις ακαδημαϊκές επιδόσεις.
Ωστόσο, παρά την επιστημονική τεκμηρίωση, οι σύγχρονες κοινωνίες και πολιτικές, σε μεγάλο βαθμό, δεν αντανακλούν αυτήν την πραγματικότητα. Στην προσπάθεια προώθησης της ισότητας των φύλων, που είναι θεμιτή και απαραίτητη, έχει αναπτυχθεί μια έντονη επικριτική στάση απέναντι στον πατέρα ως γονέα. Τα μέσα ενημέρωσης συχνά προβάλλουν τον πατέρα ως δευτερεύοντα ή ακόμα και ως ύποπτο παράγοντα φροντίδας, εστιάζοντας σε μεμονωμένες περιπτώσεις κακοποίησης ή αδιαφορίας, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τα στατιστικά στοιχεία που δείχνουν ότι οι μητέρες διαπράττουν κακοποιητική συμπεριφορά σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό. Αυτή η μονομερής προβολή δημιουργεί στερεότυπα που επιβαρύνουν τους πατέρες και μειώνουν την εμπιστοσύνη προς αυτούς, δυσχεραίνοντας την ενεργό συμμετοχή τους στην ανατροφή.
Επιπλέον, ακόμα και σε θεσμικό επίπεδο, παρά την πρόοδο που έχει γίνει στους τομείς της ισότητας και της προστασίας της οικογένειας, ο θεσμός της επιμέλειας φέρει έντονα τα σημάδια εμφυλων στερεοτύπων. Οι πατέρες συχνά θεωρούνται λιγότερο ικανοί ή λιγότερο σημαντικοί για τη φροντίδα και τη διαπαιδαγώγηση, με το φύλο να λειτουργεί ως τεκμήριο μειονεξίας. Αυτό οδηγεί σε καταστάσεις όπου πατέρες αποκλείονται ή περιθωριοποιούνται σε κρίσιμες αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά τους. Αν και οργανισμοί όπως το Ινστιτούτο Ισότητας των Φύλων της ΕΕ (EIGE), το Υπουργείο Οικογένειας, το Υπουργείο Δικαιοσύνης και άλλοι φορείς προσπαθούν να προωθήσουν πολιτικές που στηρίζουν και τους δύο γονείς ισότιμα, η πρακτική εφαρμογή αυτών των πολιτικών παραμένει ελλιπής.
Η πολιτισμική αυτή στάση έχει μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειες όχι μόνο για τους πατέρες αλλά κυρίως για τα παιδιά, τα οποία στερούνται ένα κρίσιμο υποστηρικτικό δίκτυο. Η απομάκρυνση του πατέρα από τη ζωή των παιδιών λόγω κοινωνικών προκαταλήψεων ή θεσμικών εμποδίων συμβάλλει σε δυσμενείς γνωστικές και ψυχοκοινωνικές εξελίξεις, με αυξημένο κίνδυνο σχολικής αποτυχίας, συναισθηματικής αστάθειας και προβλημάτων συμπεριφοράς.
Για να αλλάξει αυτή η κατάσταση απαιτείται μια πιο ισορροπημένη και τεκμηριωμένη προσέγγιση που θα αναγνωρίζει τη σημασία του πατέρα ως ενεργού γονέα και ως κεντρικού παράγοντα στη γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Η κοινωνία πρέπει να καταρρίψει τους μύθους και τα στερεότυπα που περιθωριοποιούν τους πατέρες, ενώ τα θεσμικά όργανα οφείλουν να διαμορφώσουν πολιτικές που προάγουν τη συμμετοχή και των δύο γονέων με βάση την επιστημονική γνώση και την πρακτική εμπειρία.
Αυτή η αλλαγή κουλτούρας και πολιτικής δεν θα ωφελήσει μόνο τους πατέρες, αλλά κυρίως τα παιδιά, τα οποία αξίζουν να μεγαλώνουν μέσα σε ένα περιβάλλον όπου και οι δύο γονείς έχουν ισότιμο ρόλο και ευκαιρία να προσφέρουν τη γνώση, τη φροντίδα και την αγάπη που χρειάζονται για να ανθίσουν πλήρως.
Κοινωνικές και Θεσμικές Προκλήσεις στην Αναγνώριση του Ρόλου του Πατέρα
Παρά τη σαφή επιστημονική τεκμηρίωση της σημασίας του πατέρα στην ανάπτυξη της νοημοσύνης και της συναισθηματικής ασφάλειας του παιδιού, η σύγχρονη κοινωνία αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις όσον αφορά την αναγνώριση και την υποστήριξη αυτού του ρόλου. Οι κοινωνικές προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που σχετίζονται με το φύλο επιδρούν αρνητικά στην εικόνα του πατέρα ως γονέα, οδηγώντας σε μια κουλτούρα που τον περιθωριοποιεί ή τον θεωρεί δευτερεύοντα παράγοντα στη φροντίδα των παιδιών.
Παρά τη θεσμική πρόοδο στους τομείς της ισότητας των φύλων, ο θεσμός της επιμέλειας εξακολουθεί να φέρει τα σημάδια έντονων στερεοτύπων, με αποτέλεσμα πολλοί πατέρες να αποκλείονται από κρίσιμες αποφάσεις για τα παιδιά τους ή να αντιμετωπίζονται με καχυποψία. Αυτό δεν βασίζεται σε στατιστικά στοιχεία, αφού μελέτες δείχνουν πως η κακοποίηση από μητέρες παρουσιάζεται σε σημαντικά υψηλότερα ποσοστά από ό,τι από πατέρες. Παρ’ όλα αυτά, τα μέσα ενημέρωσης και ορισμένοι κρατικοί φορείς συχνά προβάλλουν τον πατέρα με αρνητικό πρόσημο, δημιουργώντας ένα περιβάλλον εχθρικό προς την ενεργό συμμετοχή του.
Η παραδοχή αυτής της πραγματικότητας είναι κρίσιμη, καθώς η απουσία ή ο αποκλεισμός του πατέρα έχει καταστροφικές συνέπειες για τη γνωστική και συναισθηματική εξέλιξη των παιδιών. Επηρεάζει αρνητικά την αυτοεκτίμηση, την ακαδημαϊκή τους πορεία και την κοινωνική τους ανάπτυξη, αφήνοντας κενά που είναι δύσκολο να καλυφθούν από άλλους παράγοντες. Η κουλτούρα που επιτρέπει ή προωθεί τον αποκλεισμό του πατέρα υπονομεύει μακροπρόθεσμα όχι μόνο τα παιδιά, αλλά και τη συνολική κοινωνική συνοχή και ευημερία.
Συμπέρασμα
Η παρουσία και η ενεργός συμμετοχή του πατέρα στη ζωή του παιδιού δεν είναι απλά ένας «παράγοντας», αλλά ένας ακρογωνιαίος λίθος για την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας, της νοημοσύνης και της συναισθηματικής σταθερότητας του παιδιού. Ο πατέρας λειτουργεί ταυτόχρονα ως πρότυπο, υποστηρικτής, εκπαιδευτής και ασφαλής λιμένας μέσα στον οποίο το παιδί χτίζει την αυτοπεποίθηση και την αίσθηση της αξίας του. Τα οφέλη αυτής της σχέσης αντικατοπτρίζονται σε υψηλότερες ακαδημαϊκές επιδόσεις, βελτιωμένη κριτική σκέψη, αλλά και καλύτερη κοινωνική προσαρμογή και ψυχολογική ανθεκτικότητα. Ωστόσο, η κοινωνική και θεσμική υποβάθμιση του ρόλου του πατέρα, η οποία τροφοδοτείται από βαθιά ριζωμένα στερεότυπα και μια κουλτούρα που τον περιθωριοποιεί, αποτελεί σοβαρή απειλή όχι μόνο για τους πατέρες αλλά πρωτίστως για τα ίδια τα παιδιά.
================================
Βιβλιογραφία
Sarkadi, A., Kristiansson, R., Oberklaid, F., & Bremberg, S. (2008). Fathers’ involvement and children’s developmental outcomes: a systematic review of longitudinal studies. Acta Paediatrica, 97(2), 153–158. https://doi.org/10.1111/j.1651-2227.2007.00572.x
Plomin, R., & Deary, I. J. (2015). Genetics and intelligence differences: five special findings. Molecular Psychiatry, 20(1), 98–108. https://doi.org/10.1038/mp.2014.105
Gottfried, A. W., & Gottfried, A. E. (2004). Toward the development of a conceptualization of parental influences on intellectual development. Intelligence, 32(2), 143–161.
Lee, J. J., Wedow, R., Okbay, A., Kong, E., Maghzian, O., Zacher, M., … & Cesarini, D. (2018). Gene discovery and polygenic prediction from a genome-wide association study of educational attainment in 1.1 million individuals. Nature Genetics, 50(8), 1112–1121. https://doi.org/10.1038/s41588-018-0147-3
Harden, K. P. (2021). The Genetic Lottery: Why DNA Matters for Social Equality. Princeton University Press.
Κοινωνιολογικές και ψυχολογικές προσεγγίσεις:
Χατζηγεωργίου, Α. (2017). Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο.
Κουτουζής, Μ. (2020). Η Γονιδιακή Κληρονομιά και η Ψυχοσωματική Ανάπτυξη του Παιδιού. Αθήνα: Ιατρική Σκέψη.
EIGE (European Institute for Gender Equality). (2020). Gender Equality Index 2020.
Υπουργείο Δικαιοσύνης και Προστασίας του Πολίτη, Ελλάδα. (2022). Έκθεση για την επιμέλεια και τα δικαιώματα γονέων.
Πηγές για τον ρόλο του πατέρα και οικογενειακές δομές:
Lamb, M. E. (2010). The Role of the Father in Child Development (5th ed.). Wiley.
Pleck, J. H. (2010). Paternal Involvement: Revised Conceptualization and Theoretical Linkages with Child Outcomes. In The Role of the Father in Child Development (pp. 58–93). Wiley.
Cabrera, N. J., Tamis-LeMonda, C. S., Bradley, R. H., Hofferth, S., & Lamb, M. E. (2000). Fatherhood in the twenty-first century. Child Development, 71(1), 127–136.
Carlson, M. J. (2006). Family structure, father involvement, and adolescent behavioral outcomes. Journal of Marriage and Family, 68(1), 137–154.
Amato, P. R., & Gilbreth, J. G. (1999). Nonresident Fathers and Children’s Well-Being: A Meta-Analysis. Journal of Marriage and the Family, 61(3), 557–573.
Cabrera, N. J., Shannon, J., & Tamis-LeMonda, C. (2007). Fathers’ influence on their children’s cognitive and emotional development: From toddlers to pre-K. Applied Development Science, 11(4), 208–213.
Comments are closed.