Παρέμβαση για τη Συνεπιμέλεια και τη Θεσμική Αδιαφορία έναντι της Γονικής Αποξένωσης

ΠΡΟΣ:

• Υπουργείο Δικαιοσύνης
• Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας

• Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη

• Συνηγόρο του Πολίτη
• Ελληνική Αστυνομία
• Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ)
• Ευρωπαϊκή Επιτροπή / Αντιπροσωπεία στην Ελλάδα
• Επιτροπή Ισότητας των Φύλων
• Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων
• Σύλλογο Ελλήνων Ψυχολόγων
• Μ.Κ.Ο. «Χαμόγελο του Παιδιού»
• Κέντρο Διοτίμα
• Σύλλογο Πατεράδων
• Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης & Τηλεοπτικά Προγράμματα Οικογενειακής Θεματολογίας

ΘΕΜΑ: Παρέμβαση για τη Συνεπιμέλεια και τη Θεσμική Αδιαφορία έναντι της Γονικής Αποξένωσης – 

Η γονική αποξένωση δεν είναι προσωπική διαφορά μεταξύ δύο ενηλίκων. Είναι κοινωνικό φαινόμενο, ψυχολογική βία και μορφή καταστρατήγησης των δικαιωμάτων του παιδιού, η οποία ενίοτε γίνεται με την έμμεση ή άμεση ανοχή των δικαστικών, θεσμικών και κοινωνικών μηχανισμών.

1. Ο θεσμικός περιορισμός του πατρικού ρόλου

Παρατηρείται συστηματική έκδοση δικαστικών αποφάσεων που περιορίζουν το ρόλο του πατέρα σε ελάχιστο χρόνο επικοινωνίας – συνήθως δύο Σαββατοκύριακα τον μήνα. Πρόκειται για μια πρακτική που προσομοιάζει περισσότερο σε καθεστώς “επιτηρούμενης επίσκεψης” παρά σε από κοινού γονική μέριμνα.

Αυτός ο θεσμικός αποκλεισμός του ενός γονέα όχι μόνο δεν ανταποκρίνεται στις αρχές του Οικογενειακού Δικαίου και των Διεθνών Συμβάσεων (όπως η Διεθνής Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, άρθρο 9), αλλά αντιβαίνει και στα πορίσματα της επιστήμης της ψυχολογίας, η οποία αποφαίνεται πως η ισορροπημένη παρουσία και των δύο γονέων –όχι απλώς η τυπική ή περιστασιακή– είναι αναγκαία για την υγιή ανάπτυξη των παιδιών.

2. Η αποτυχία εφαρμογής των αποφάσεων – η δικαιοσύνη ως “γράμμα κενό”

Ακόμη και όταν εκδοθούν αποφάσεις που προβλέπουν επικοινωνία με τον απομακρυσμένο γονέα, συχνά αυτές δεν εφαρμόζονται, είτε λόγω παρεμπόδισης, είτε λόγω αδιαφορίας από την πλευρά των αρμόδιων αρχών. Δεν προβλέπεται πραγματικός μηχανισμός άμεσης εκτέλεσης των αποφάσεων, με αποτέλεσμα η επικοινωνία με τον πατέρα (ή και τη μητέρα σε άλλες περιπτώσεις) να εξαρτάται από τη διακριτική ευχέρεια του άλλου γονέα.

Η αστυνομία, όταν καλείται να παρέμβει, είτε δηλώνει αναρμόδια είτε λειτουργεί με γραφειοκρατική αδράνεια. Τα δικαστήρια, από την άλλη, περιορίζονται σε αργόσυρτες διαδικασίες ασφαλιστικών μέτρων, χωρίς ουσιαστική προστασία του παιδιού που βιώνει αποκοπή.

3. Η ανυπαρξία επιστημονικής προσέγγισης από τους φορείς και τις δικαστικές αρχές

Η ψυχολογική διάσταση της γονικής αποξένωσης και η ανάγκη παιδοκεντρικής προσέγγισης παραβλέπονται. Οι αποφάσεις στηρίζονται σε γενικόλογες εκθέσεις κοινωνικών λειτουργών, χωρίς επαρκή επιστημονική αξιολόγηση του οικογενειακού περιβάλλοντος.

Η εκπαίδευση των δικαστικών λειτουργών σε θέματα οικογενειακού δικαίου και παιδοψυχολογίας είναι ανύπαρκτη ή αποσπασματική. Ούτε αξιοποιούνται ψυχολόγοι με ουσιαστικό ρόλο ως ανεξάρτητοι πραγματογνώμονες, ούτε διασφαλίζεται η αντικειμενικότητα στις εισηγήσεις των κοινωνικών υπηρεσιών.

4. Ο ρόλος των ΜΜΕ και η επικοινωνιακή κακοποίηση του πατρικού ρόλου

Τα ΜΜΕ, με εξαιρέσεις, προβάλλουν σχεδόν αποκλειστικά την πλευρά της μητέρας, κατασκευάζοντας έναν στερεοτυπικό λόγο περί «μονογονεϊκής ηρωίδας» και αποσιωπώντας την πραγματικότητα της πατρικής συμμετοχής. Δεν παρουσιάζονται ιστορίες παιδιών που έχουν αποξενωθεί από πατέρες. Δεν προβάλλεται η ανάγκη για συνεπιμέλεια.

5. Το σκάνδαλο της εμπλοκής δικαστικών και αστυνομικών λειτουργών

Η πρόσφατη έρευνα του Αρείου Πάγου για λειτουργούς της Δικαιοσύνης και της Ασφάλειας που φέρονται να δρουν υπέρ ιδιωτικών συμφερόντων, εις βάρος της απονομής δικαιοσύνης, φωτίζει σκοτεινές όψεις ενός ήδη προβληματικού συστήματος. Η καταπάτηση της εμπιστοσύνης του πολίτη στη δικαστική προστασία και η υποψία επιλεκτικής εφαρμογής του νόμου υπονομεύει πλήρως τον πυρήνα του Κράτους Δικαίου.

6. Τα δικηγορικά προσκόμματα και νομικά τερτίπια ως εμπόδιο στην ισότητα των γονέων

Υπάρχει πλήθος παραδειγμάτων όπου, μέσω προσχηματικών αναφορών, εσκεμμένων καθυστερήσεων, ψευδών κατηγοριών ή «στρατηγικών αποξένωσης», εργαλειοποιούνται νομικά μέσα εις βάρος της συνεπιμέλειας, για κατωχύρωση επιμέλειας και χρηματικών ποσών.  Δεν υπάρχουν θεσμικά φίλτρα ή ποινικές κυρώσεις για την καταχρηστική χρήση αυτών των πρακτικών, οι οποίες πλήττουν το παιδί, το σύστημα και το δημόσιο συμφέρον.

7. ΘΕΣΜΙΚΗ, ΗΘΙΚΗ, ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ, ΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ – ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ

Η εμπειρική πραγματικότητα, η κοινωνιολογική και ψυχολογική έρευνα, αλλά και η διεθνής πρακτική συγκλίνουν σε ένα συμπέρασμα: η γονική ισότητα δεν είναι απλώς ένα θεσμικό αίτημα. Είναι ηθικό καθήκον και αναγκαία προϋπόθεση για την ψυχική ισορροπία του παιδιού και την κοινωνική συνοχή.

Οι παρακάτω προτάσεις συγκροτούν έναν συνεκτικό οδικό χάρτη για την οικοδόμηση ενός δικαιότερου συστήματος οικογενειακού δικαίου:

1. Καθιέρωση της υποχρεωτικής συνεπιμέλειας ως γενικού κανόνα

Η συνεπιμέλεια δεν μπορεί να είναι εξαίρεση ή “ειδική συμφωνία”. Πρέπει να αποτελεί δεσμευτικό κανόνα, με ισόχρονη εναλλασσόμενη κατοικία, εκτός αν υπάρχουν αποδεδειγμένα σοβαροί λόγοι που το αποκλείουν (κακοποίηση, εγκατάλειψη κ.λπ.). Η ισότιμη παρουσία και των δύο γονέων μετά τον χωρισμό δεν είναι «δικαίωμα των γονέων», είναι δικαίωμα του παιδιού.

2. Άμεση και αυτόματη εκτελεστότητα των αποφάσεων επικοινωνίας

Οι αποφάσεις που αφορούν στην επικοινωνία με το παιδί πρέπει να είναι εκτελεστές άμεσα, χωρίς να εξαρτώνται από τη “διάθεση” του άλλου γονέα. Η μη τήρηση αυτών των αποφάσεων πρέπει να επιφέρει διοικητικές, ποινικές και αστικές κυρώσεις, εντός σύντομου διαστήματος, με ειδική διαδικασία ταχείας εκδίκασης.

Η προστασία της επικοινωνίας του παιδιού με τον άλλο γονέα είναι εξίσου σημαντική με την προστασία από ενδοοικογενειακή βία. Και στις δύο περιπτώσεις διακυβεύεται η ψυχική υγεία του παιδιού.

3. Σύσταση εξειδικευμένων Οικογενειακών Δικαστηρίων και Μονάδων Ψυχολογικής Εκτίμησης

Η πολυπλοκότητα των υποθέσεων οικογενειακού δικαίου απαιτεί ειδικευμένα Δικαστήρια Οικογενειακού Δικαίου, επανδρωμένα με εκπαιδευμένους δικαστές, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και παιδοψυχιάτρους.

Απαραίτητη είναι η σύσταση ανεξάρτητων και επιστημονικά καταρτισμένων μονάδων ψυχολογικής εκτίμησης – όχι των σημερινών υπερφορτωμένων και συχνά μη λειτουργικών κοινωνικών υπηρεσιών – οι οποίες να εκτιμούν αντικειμενικά το οικογενειακό περιβάλλον και να εντοπίζουν πρακτικές αποξένωσης.

4. Θέσπιση θεσμικού πλαισίου αναγνώρισης της γονικής αποξένωσης ως μορφής ψυχολογικής κακοποίησης

Η γονική αποξένωση πρέπει να αναγνωριστεί νομικά και θεσμικά ως αυτόνομη μορφή συναισθηματικής κακοποίησης του παιδιού. Με συγκεκριμένα κριτήρια, σαφή ποινική διάσταση όπου χρειάζεται, αλλά και με έμφαση στην πρόληψη και την επανασύνδεση, όχι μόνο στην τιμωρία.

5. Δικαστική εποπτεία και ταχεία παρέμβαση σε περιπτώσεις παραβίασης των επικοινωνιών

Προτείνεται η σύσταση Ειδικής Γραμματείας Οικογενειακής Παρακολούθησης, η οποία θα ελέγχει τη συμμόρφωση των μερών με τις δικαστικές αποφάσεις και θα παρεμβαίνει άμεσα, χωρίς νέα προσφυγή σε πολυέξοδους δικηγορικούς αγώνες, όταν υπάρχει παράβαση.

6. Θεσμοθέτηση πλαισίου δεοντολογίας και ελέγχου για τις συμπεριφορές των δικηγόρων και λειτουργών της Δικαιοσύνης

Να καθιερωθεί Κώδικας Δεοντολογίας για τις υποθέσεις οικογενειακού δικαίου, που να απαγορεύει στρατηγικές που στοχεύουν στη γονική αποξένωση ή στην παραπλάνηση του δικαστηρίου. Οι δικηγόροι που ενσυνείδητα παρακινούν σε παραβίαση δικαστικών αποφάσεων ή συμβουλεύουν μεθόδους αποκλεισμού του γονέα, πρέπει να αντιμετωπίζονται πειθαρχικά.

7. Δημιουργία Εθνικής Καμπάνιας για την Ισότιμη Γονεϊκότητα

Χρειάζεται μια ευρεία καμπάνια ενημέρωσης και εκπαίδευσης για την ισότητα στη γονεϊκότητα και τις συνέπειες της γονικής αποξένωσης. Αυτό περιλαμβάνει:

• Εκπαιδευτικά προγράμματα για γονείς σε φάση διαζυγίου.
• Υποχρεωτική εκπαίδευση λειτουργών της δικαιοσύνης, της αστυνομίας και των κοινωνικών υπηρεσιών.
• Ανοιχτές γραμμές στήριξης για γονείς που βρίσκονται υπό καθεστώς αποξένωσης.

Ο διάλογος πρέπει να γίνει οριζόντια κοινωνικός και όχι να περιορίζεται σε νομικά ή ιατρικά πλαίσια. Να σπάσουμε τα ταμπού. Να μιλήσουμε για το δικαίωμα του παιδιού να έχει και μάνα και πατέρα.

8. Διεθνής συνεργασία και συμμόρφωση με ευρωπαϊκές πρακτικές

Η Ελλάδα υστερεί σημαντικά σε σχέση με ευρωπαϊκά κράτη (Γαλλία, Βέλγιο, Σουηδία, Ολλανδία), τα οποία έχουν θεσπίσει την εναλλασσόμενη κατοικία ως βασικό μοντέλο μετά το διαζύγιο. Πρέπει να υπάρξει:

• Σύσταση ανεξάρτητης εθνικής επιτροπής, με συμμετοχή διεθνών εμπειρογνωμόνων.
• Αναθεώρηση του Οικογενειακού Δικαίου σύμφωνα με το μοντέλο της ΕΕ και τις κατευθυντήριες οδηγίες της UNCRC και του Συμβουλίου της Ευρώπης.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ